Błędy interpunkcyjne – rodzaje i przykłady

Zadaniem interpunkcji w języku polskim jest ułatwienie odbiorcy rozumienia czytanego tekstu. Znaki interpunkcyjne odpowiedzialne są za nadanie wypowiedziom tonu emocjonalnego, dzięki czemu jesteśmy bardziej zaangażowani w czytany tekst i identyfikujemy się zarówno z jego autorem, jak i z bohaterami.
Dzięki prawidłowo zastosowanej interpunkcji aktorzy, ćwiczący swoje role, są w stanie intuicyjnie zgadnąć, jakich reakcji i emocji oczekują od nich widzowie. Pozwala im to w odpowiednim momencie zawiesić głos, zrobić pauzę, nadać wypowiedzi ton wykrzyknienia lub zapytania.

Znaki interpunkcyjne

W języku polskim rozróżniamy dziesięć znaków interpunkcyjnych. Należą do nich:

• kropka (.),
• przecinek (,),
• średnik (;),
• dwukropek (:),
• znak zapytania (?),
• wykrzyknik (!),
• cudzysłów („”),
• nawias (),
• wielokropek (…).

Jakie są kategorie błędów interpunkcyjnych?

Do błędów interpunkcyjnych zaliczamy:

• zbędne użycie znaku interpunkcyjnego,
• brak znaku interpunkcyjnego w miejscu, gdzie powinien się on znajdować,
• użycie niewłaściwego znaku.

Rola poszczególnych znaków interpunkcyjnych

Kropka

Kropka w zdaniu sygnalizuje zakończenie zdania. Każdy wyraz, który następuje po niej możemy zaliczyć do kolejnego zdania lub jego równoważnika. Brak kropki na końcu zdania sprawia, że treść wypowiedzi jest dla odbiorcy niezrozumiała.

Przykład:
Dysk twardy jest miejscem gdzie w każdym komputerze przechowywane są wszystkie dane pamięć operacyjna czasami nie pozwala na uruchomienie na komputerze nowszych gier.

Brak kropki w powyższej wypowiedzi może sugerować, że pamięć operacyjna komputera znajduje się na dysku twardym, co jest niezgodne z prawdą.

Kropkę umieszczamy również po skrócie wyrazu – należy jednak pamiętać, by nie robić tego w sytuacji kiedy skrót złożony jest z pierwszej i ostatniej litery wyrazu, jak w przypadku słowa doktor – skrót to dr, po którym nie należy stawiać kropki, a także w sytuacji kiedy skrót składa się z pierwszych liter pełnej nazwy, na przykład Narodowy Bank Polski – skrót NBP. Jednakże już po skrócie określenia habilitowany (hab.) kropkę należy umieścić.

Kropką oddzielamy również cyfry tworzące datę, na przykład: 12.11.2018. Pamiętajmy jednak, że należy jej używać wyłącznie w przypadku, gdy używamy cyfr arabskich – błędem jest umieszczanie kropki w datach zapisywanych cyframi rzymskimi.

Kropka postawiona bezpośrednio po liczbie arabskiej, sprawia, że traktujemy ją jako liczebnik porządkowy, na przykład: Bieg ukończyłam na 4. miejscu.

Przecinek

Przecinek służy do rozdzielania poszczególnych fragmentów zdania, dzięki czemu łatwiej jest nam je zrozumieć. Aktorom i prezenterom wskazuje on, w którym momencie wypowiedzi powinni zawiesić głos.

Reguły dotyczące tego, kiedy należy postawić przecinek, a kiedy jest on zbędny, są niezwykle rozbudowane. Zasady jego stosowania sprawiają trudność nawet osobom władającym językiem polskim biegle, zarówno w mowie, jak i piśmie.

Przecinki bardzo rzadko występują w zdaniach pojedynczych. Należy jest postawić w momencie, gdy w zdaniu wymieniamy coś: osoby, przedmioty itp.

Przykład:
Moimi ulubionymi przedmiotami w liceum były biologia, chemia, matematyka i fizyka.

Warto zapamiętać, że jeśli w zdaniu zawierającym wyliczenie występuje zwrot wprowadzający „czyli” lub „to jest”, przed nim również należy postawić przecinek.

Przykład:
Zabrałam na spacer wszystkie swoje wnuki, to jest Tomka, Magdę i Karolinę.

Stosunkowo często pojawiającym się w zdaniach pojedynczych błędem interpunkcyjnym jest oddzielenie przecinkiem liczebnika lub okolicznika.

Przykłady błędów:
Spotkajmy się pod kinem, o dziewiętnastej (zamiast: Spotkajmy się pod kinem o dziewiętnastej).
Do przygotowania sałatki potrzebuję trzech, ugotowanych ziemniaków (zamiast: Do przygotowania sałatki potrzebuję trzech ugotowanych ziemniaków).

W przypadku zdań złożonych, przecinki oddzielają najczęściej poszczególne ich człony. Jeśli w tego typu wypowiedziach go zabraknie, całe zdanie może okazać się niemożliwe do zrozumienia przez odbiorcę.

Przykład:
Często miałam ochotę wyjść i trzasnąć drzwiami powstrzymywało mnie tylko to że wiedziałam że prędzej czy później bym tam wróciła (zamiast: Często miałam ochotę wyjść i trzasnąć drzwiami, powstrzymywało mnie tylko to, że wiedziałam, że prędzej czy później bym tam wróciła).

Przecinka nie należy stawiać przed spójnikiem ani, poza sytuacją kiedy w zdaniu użyliśmy powtórzenia.

Przykłady:
Nie mam ochoty na kawę ani na herbatę.
Nie mam ochoty ani na kawę, ani na herbatę.
Przecinka nie należy stawiać w towarzystwie wyrażeń takich jak: oto, otóż, jednak, jednakże, chcąc nie chcąc.

Przykłady:
Chcąc nie chcąc muszę wyjść na zakupy.
Oto jak powinniśmy zachować się w kontaktach z rówieśnikami.
A jednak nie udało mi się zrobić wszystkiego, co na dziś zaplanowałam.

Wyjątkiem jest tutaj wyraz „to” – zazwyczaj nie stawiamy przed nim przecinka, chyba że występuje ono w roli spójnika, a cała wypowiedź jest zdaniem, czyli zawiera w sobie czasownik.

Powinniśmy zatem napisać:
Jak skończysz czytać książkę, to pójdziemy na spacer.
Maj to mój ulubiony miesiąc.

Średnik

Średnik to znak interpunkcyjny rozdzielający fragmenty zdania, o mocy większej niż przecinek, ale mniejszej niż kropka. Wyodrębniane przez niego fragmenty wypowiedzi ciągle zawierają się w jednym zdaniu i nawiązują do jego tematu, jednakże są one samodzielne.

Często popełnianymi błędami jest stawianie kropki lub przecinka w miejscu, w którym powinien znaleźć się średnik, na przykład:
Moim najlepszym przyjacielem jest Tomek. Znamy się od dzieciństwa.
W powyższym zdaniu znacznie lepiej byłoby użyć średnika, ponieważ zastosowana kropka zbyt mocno oddziela od siebie zdania, które razem stworzyłyby całość.

Błędne jest również niezastosowanie żadnego znaku interpunkcyjnego w miejscu, w którym powinien znajdować się średnik.

Przykład:
Byłam dziś naprawdę zmęczona zdążyłam zrobić zakupy, posprzątać całe mieszkanie i ugotować obiad (zamiast: Byłam dziś naprawdę zmęczona; zdążyłam zrobić zakupy, posprzątać całe mieszkanie i ugotować obiad).

Znak zapytania

Znak zapytania, inaczej pytajnik, nadaje zdaniu ton pytający i sygnalizuje odbiorcy, że powinien zareagować odpowiedzią. Najczęściej popełnianym błędem jest opuszczenie go, przez co zdanie nabiera mocy twierdzącej.

Przykład:
Poszedłeś wczoraj do babci.

Powyższe zdanie sugeruje, że czynność miała miejsce. Chcąc dowiedzieć się, czy odbiorca przekazu faktycznie wybrał się w odwiedziny do babci, należy postawić na końcu zdania pytajnik.

Błędem jest postawienie znaku zapytania w zdaniach złożonych, gdzie pytanie jest zależne od dalszego fragmentu wypowiedzi.

Przykład:
Mama zapytała mnie, co chciałabym dostać pod choinkę?

Prawidłowo zdanie powinno brzmieć: Mama zapytała mnie, co chciałabym dostać pod choinkę.

Równie często popełnianym błędem interpunkcyjnym jest łącznie znaku zapytania razem z innym znakiem, takim jak na przykład kropka.

Przykład:
Mógłbyś mi pomóc?.

Wyjątkiem jest tutaj wykrzyknik, który może być łączony z pytajnikiem w celu zwiększenia ekspresyjności wypowiedzi.

Przykład:
Gdzie się podziewałeś?!

Wykrzyknik

Wykrzyknik to znak interpunkcyjny służący do sygnalizowania emocji. Jego nadużywanie może jednak doprowadzić do tego, że odbiorca potraktuje nasze twierdzenie jak rozkaz.

Przykład:
Pomóż mi!

Błędem jest stosowanie dwóch, czterech lub większej ilości wykrzykników jako zakończenie zdania, dopuszcza się z kolei zastosowanie trzech wykrzykników.

Dwukropek

Dwukropek służy do wyliczania oraz do wprowadzania wyjaśnień oraz nowych definicji. Często stosujemy go również do cytowania wypowiedzi drugiej osoby.

Często spotykanym w języku pisanym błędem jest brak dwukropka podczas cytowania czyjejś wypowiedzi.

Przykład:
Mama krzyknęła „Tylko wróć na kolację!” (zamiast: Mama krzyknęła: „Tylko wróć na kolację!”)

Należy zapamiętać, że dwukropka nie wolno stosować w zapisie godziny, na przykład: 06:15. Jest to powszechnie popełniany błąd, podczas gdy w naszym języku w zapisie godzin wykorzystuje się kropkę, na przykład: 06.15.

Błędne jest również zastosowanie dwukropka w zdaniach, w których wyliczamy wyłącznie dwa elementy. Możemy postawić go w momencie, gdy wyliczanych elementów jest więcej.

Przykłady:
Moje najlepsze przyjaciółki to Kasia i Magda.
Moje ulubione warzywa to: pomidor, ogórek i sałata.

Wielokropek

Zadaniem wielokropka jest zasygnalizowanie zawieszenia lub zmiany intonacji głosu w wypowiedzi. Dzięki niemu wypowiedź staje się bardziej refleksyjna lub emocjonalna, wielokropek może również sygnalizować rozmarzenie. Należy pamiętać, że wielokropek składa się zawsze z trzech kropek.

Błędem jest niezastosowanie go w sytuacji, gdy w cytowanej wypowiedzi pomijany jest jej fragment.

Przykład:
„Litwo! Ojczyzno moja! Ty jesteś jak zdrowie” – na końcu tej wypowiedzi obowiązkowo powinien znaleźć się wielokropek.

Warto również zwrócić uwagę, że zastąpienie tego znaku interpunkcyjnego innym, na przykład kropką, może całkowicie zmienić kontekst wypowiedzi.

Przykład:
Myślałam, że do mnie nie wrócisz…
Powyższe zdanie sugeruje lęk, że odbiorca przekazu nie pojawiłby się z powrotem. Zakończenie go kropką („Myślałam, że nie wrócisz.) sprawia, że zdanie zostaje pozbawione emocji i nie wiemy, czy rozmówca byłby zadowolony czy rozczarowany, gdyby odbiorca wypowiedzi nie powrócił.

Cudzysłów

Cudzysłów to znak interpunkcyjny służący do przytaczania czyjejś (lub też swojej własnej) wypowiedzi, tytułów utworów, sugeruje również użycie danego słowa w innym znaczeniu niż to przyjęte zwyczajowo.

Przykład:
Moim „ulubionym” zajęciem domowym jest zmywanie naczyń.
Gdybyśmy nie zastosowali tu cudzysłowu, odbiorca przyjąłby do wiadomości, że jego rozmówca faktycznie lubi zmywać naczynia.

Należy pamiętać, że błędem jest ujmowanie w cudzysłów związków frazeologicznych.

Przykład:
Wyglądasz jak „śmierć na chorągwi”.

Błędem jest także niezastosowanie cudzysłowu w przypadku gdy mówimy o tytułach dzieł, takich jak książki, utwory liryczne, a także w tytułach gazet.

Przykłady:
W „Wiedzy i Życiu” przeczytałam dziś fantastyczny artykuł o meteorytach.
Autorem powieści „Nad Niemnem” jest Eliza Orzeszkowa.

Nawias

Nawias służy do wydzielenia części zdania, będącej najczęściej dopełnieniem zdania głównego. Zawsze składa się z nawiasu otwierającego: ( oraz nawiasu zamykającego: ).
Niezastosowanie którejś z części nawiasu jest błędem interpunkcyjnym i zaburza odbiór tekstu, gdyż nie możemy wtedy zgadnąć gdzie zaczyna się lub końcu wtrącenie.

Przykład:
Moja prababcia miała na imię Władysława (ach, jakim cudem ja to jeszcze pamiętam!, a pradziadek Ireneusz.
Prawidłowo powyższe zdanie powinno być zapisane w ten sposób:
Moja prababcia miała na imię Władysława (ach, jakim cudem ja to jeszcze pamiętam!), a pradziadek Ireneusz.

Należy pamiętać, aby nie nadużywać nawiasów, ponieważ wprowadza to do zdania chaos i utrudnia jego zrozumienie.

Przykład:
Maciek (z Pabianic) doskonale czuł się w Poznaniu (Wielkopolska) pomimo tego, że urodził się w znacznie mniejszej miejscowości.

Powyższe zdanie brzmiałoby dużo lepiej, gdyby zapisać je w następujący sposób:
Pochodzący z Pabianic Maciek doskonale czuł się w Poznaniu, leżącym w województwie wielkopolskim, pomimo tego, że urodził się w znacznie mniejszej miejscowości.