Samogłoski ą i ę to samogłoski nosowe – jedyne, jakie zachowały się do tej pory w języku polskim. Charakteryzują się tym, że podczas ich wymawiania strumień powietrza przepływa zarówno przez jamę ustną, jak i jamę nosową. Ciekawostką jest fakt, że zapis „ą” tak naprawdę jest błędny, a to ze względu na fakt, że nazalizacji ulega samogłoska o, a nie a – jak wskazuje zapis.

Pisownia ą i ę sprawia niekiedy dużo trudności, szczególnie w sytuacjach, kiedy trzeba wybrać pomiędzy zapisaniem jednej z tych samogłosek nosowych, a cząstkami -om, -on, en lub -em. Aby poprawnie zapisywać samogłoski nosowe, należy przyswoić sobie zasady dotyczące ich prawidłowego użytkowania.

Kiedy piszemy samogłoskę ę

Ę to samogłoska, która w naszym języku ojczystym występuje w wyrazach rodzimych, a także w wyrazach obcego pochodzenia, które zostały całkowicie spolszczone.
Ę należy zapisać:
przed spółgłoskami zwartymi, takimi jak: p, b, t, d, k, g, na przykład: pęka, tęga,
przed spółgłoskami zwarto-szczelinowymi, czyli: c, ć, cz, dz, dź, dż, na przykład: męczy, wędzi,
przed spółgłoskami szczelinowymi: s, ś, z, ź, ż, sz, w, f oraz ch, na przykład: stęchły, węszy.

Końcówka -ę w odmianie przez przypadki

Przy zapisywaniu wyrazów w różnych formach deklinacyjnych, warto zapamiętać, że końcówka -ę występuje w mianowniku i bierniku niektórych rzeczowników rodzaju nijakiego, na przykład: ramię, znamię.
Końcówkę -ę należy również zapisać w bierniku liczby pojedynczej rzeczowników rodzaju żeńskiego, na przykład: mamę, firankę.

Zapis końcówki -ę w różnych formach koniugacyjnych

Dla przypomnienia: koniugacja jest odmianą czasownika przed czasy, osoby, liczby, strony, tryby oraz aspekty.
Pamiętajmy, że:
końcówka -ę występuje przed literami l oraz ł w czasie przeszłym, na przykład: kopnęli, zginęły,
końcówkę -ę należy zapisać w pierwszej osobie w czasie przyszłym prostym i teraźniejszym, w przypadku gdy czasowniki w drugiej osobie kończą się na -esz, -ysz, -isz, na przykład: pijesz-piję, marzysz-marzę.

Zasady zapisywania głoski ą

Podobnie jak samogłoska ę, również ą występuje w wyrazach rodzimych oraz wyrazach obcego pochodzenia, które zostały całkowicie spolszczone.
Należy zapamiętać, że ą piszemy:
przed spółgłoskami zwartymi, takimi jak: p, b, t, k oraz g, na przykład: mąk, rąbać,
przed spółgłoskami zwarto-szczelinowymi, do których zaliczamy: c, ć, cz, dz, dź, dż, na przykład: kląć, pączek,
przed spółgłoskami szczelinowymi, czyli: s, ś, z, ż, ź, sz, ch, w oraz f, na przykład: kąsa, brąz.
Przed spółgłoskami szczelinowymi głoska ą wymawiana jest zgodnie z pisownią. Z kolei przed spółgłoskami zwartymi oraz zwarto-szczelinowymi bardzo często głoska ą wymawiana jest jako om.

Zapis głoski ą w różnych formach koniugacyjnych

Ą należy zapisać:
w trzeciej osobie liczby mnogiej czasu teraźniejszego, w przypadku czasowników, które w pierwszej osobie liczby pojedynczej kończą się na -em, -ę oraz -am, na przykład: piorę-piorą, śmiem-śmią,
przed spółgłoską ł, w formach czasu przeszłego, na przykład: kopnął, parsknął. Warto zapamiętać, że w tym przypadku głoska -ą traci swoją nosowość i wymawiana jest jak samogłoska o.

Głoska ą w odmianie przez przypadki

Zasady, które warto zapamiętać, aby prawidłowo zapisać głoskę ą w wyrazach odmienianych przez przypadki to:
ą zapisujemy w narzędniku liczby pojedynczej rodzaju żeńskiego, na przykład: mamą, ręką, kawą,
ą występuje w bierniku liczby pojedynczej przymiotników oraz zaimków, liczebników i imiesłowów rodzaju żeńskiego, które odmieniają się tak jak przymiotniki, na przykład: twoją, robiącą, kolejną, czwartą.

Wyrazem, o którym koniecznie należy wspomnieć, jest rzeczownik „pani”. W bierniku liczby pojedynczej przybiera on końcówkę -ą, jednak forma „proszę pani” (służąca do rozpoczęcia rozmowy lub zwrócenia na siebie uwagi) jest wyjątkiem. W połączeniu tym człon „pani” w bierniku liczby pojedynczej nie odmienia się. Często natomiast stosowana jest błędna forma „proszę panią”.
Przykład: Proszę pani, czy mogę wyjść wcześniej z lekcji?