Zasady pisowni RZ i Ż

W języku polskim głoska szczelinowa ż może być zapisywana na dwa różne sposoby. Pierwszy z nich to jako pojedyncza litera ż, drugi natomiast to połączenie dwóch liter – rz. Aby poprawnie zapisywać wyrazy zawierające głoskę ż, warto zapamiętać kilka zasad, obowiązujących we współczesnej polszczyźnie. Nie wyjaśniają one jednakże zapisu wszystkich wyrazów – między innymi ze względu na brak różnicy w wymowie ż oraz rz – pamiętajmy zatem, że w przypadku jakichkolwiek wątpliwości co do poprawnego zapisu danego wyrazu, warto sięgnąć po słownik ortograficzny.

Kiedy piszemy rz?

Rz po spółgłoskach
Rz zapisujemy po spółgłoskach, takich jak: p, b, t, d, g, k, j, w oraz ch. Po spółgłoskach bezdźwięcznych jest ono wymawiane w sposób bezdźwięczny (czyli jak głoska sz).
Przykłady: krzak, brzmieć, grzmot, przodek.
Od tej reguły istnieje wiele wyjątków. Są to między innymi wyrazy: kształt, bukszpan, kształcić, odszkodowanie, pszczoła, pszenica, przedszkole.
Wyjątkami od tej zasady są również formy wyższe i najwyższe, występujące podczas stopniowania przymiotników poprzez dodanie cząstki -szy, na przykład: lepszy, grubszy, pilniejszy, najkrótszy.

Rz na końcu wyrazów
Rz zapisujemy w końcówkach takich jak: -arz, -erz, -mierz, -mistrz.
Przykłady: krokomierz, lekarz, tancerz, kapelmistrz.
Od tej reguły również istnieją wyjątki, takie jak:
lemiesz, masarz (osoba pracująca w masarni), ale masaż (zabieg), instruktarz (książka zawierająca instrukcje), ale instruktaż (szkolenie).

RZ wymienne na r i rr
RZ należy zapisać w wyrazach, w których odmianie lub formie pokrewnej występuje r lub rr, na przykład: korzec – korcu, wierzący – wiara, mirze – mirra.

Ż – zasady pisowni

Ż wymienne na inne spółgłoski
Głoskę ż należy zapisać, gdy w danym wyrazie oraz w jego odmianie lub w innej formie pokrewnej występuje:

• g, na przykład: odważać – waga,
• h, na przykład: drużyna – druh,
• s, na przykład: niż – nisko,
• dz, na przykład: koleżka – koledzy,
• z, na przykład: mażę – mazać,
• ź lub zi, na przykład: mrożona – mrozić, obrażony – obrazić.
• Ż w partykułach
• Ż należy zapisać, kiedy wchodzi ono w skład partykuł -że lub -ż, na przykład: jakiż, jakże.
• Ż po niektórych spółgłoskach
• Ż piszemy po spółgłoskach takich jak: r, l, ł oraz (w wyrazach zapożyczonych) n.

Przykłady: rżeć, lży, łżesz, branży.
Po spółgłoskach p, b, t, k, d, g, w, ch oraz j (gdzie zazwyczaj piszemy rz) należy zapisać ż w wypadku gdy dodajemy do nich partykułę -że.
Przykłady: zróbże, mówże, umyjże.

Wyrazy, które należy zapamiętać
W języku polskim istnieją również wyrazy, których pisownię należy zapamiętać i nie da się jej wytłumaczyć żadną regułą. Są to: gżegżółka, mżawka, piegża, zawżdy oraz wżdy.