Polskie nazwiska – jak je zapisać i odmienić

Przygotowaliśmy tę podstronę specjalnie po to, aby przedstawić pisownię polskich nazwisk, nie jest bowiem tajemnicą, że pisownia i odmiana polskich nazwisk to twardy orzech do zgryzienia nie tylko dla obcokrajowców, ale również dla tych, którzy naszym językiem posługują się od urodzenia. Nazwiska to prawdziwa skarbnica wyjątków oraz pułapek ortograficznych. Bardzo często trzeba po prostu zapamiętać, jak dane nazwisko należy zapisać oraz odmienić, jednakże do części z nich można zastosować obowiązujące w języku polskim zasady.

Najważniejszą, a także najbardziej oczywistą z nich jest zasada mówiąca o tym, iż nazwiska zawsze zapisujemy wielką literą.

Jeśli chodzi o odmianę nazwisk, to należy zapamiętać, że jeśli tylko możliwe jest zastosowanie jakiegoś istniejącego wzorca, mogącego wyjaśnić odmianę nazwiska, to powinno się go zastosować i nazwisko powinno zostać odmienione.

Jak należy je odmienić? Zależy to od kilku czynników:

• narodowości właściciela nazwiska,
• jego płci,
• zakończenia nazwiska lub jego zakończenia fonetycznego.

Odmiana nazwisk żeńskich

Odmiana nazwisk żeńskich sprawia nieco mniej kłopotów niż odmiana nazwisk męskich. W przypadku tych pierwszych należy zapamiętać, że odmieniamy wyłącznie nazwiska, które kończą się na -a.
Jeśli nazwisko zakończone jest na inną samogłoskę lub też spółgłoskę, należy założyć, że nie jest ono odmienne, na przykład: Anna Nowak – Annie Nowak.

W przypadku nazwisk kończących się samogłoską -a istnieją różne wzorce ich odmiany:

• nazwiska kończące się na -cka, -ska, -na, -dzka, -owa odmieniamy tak jak przymiotniki, zarówno w liczbie pojedynczej, jak i w liczbie mnogiej, na przykład: Nowicka – Nowickiej – Nowicką,
• pozostałe nazwiska, kończące się samogłoską -a, odmieniamy tak, jak odmienialibyśmy rzeczowniki pospolite, zakończone tą samą samogłoską, przy czym zaliczamy tu również tzw. nazwiska odojcowskie, kończące się na -yna, -ina. Przykłady: Lewandowska – Lewandowskiej – Lewandowską.

Nazwiska dwuczłonowe

U kobiet stosunkowo często występują nazwiska dwuczłonowe. Należy pamiętać, że pojedyncze człony oddzielamy łącznikiem (nie myślnikiem!) i że każdy człon odmieniamy osobno, na przykład: Kowalska-Nowak.

Odmiana nazwisk męskich

Odmiana nazwisk męskich sprawia nieco więcej trudności, głównie ze względu na mnogość głosek, którymi mogą być one zakończone, a także na wiele wzorców, według których mogą być odmieniane.

Nazwiska kończące się na -a

Nazwiska męskie zakończone na samogłoskę -a, odmieniamy w następujący sposób:

• Jeśli -a występuje po spółgłosce miękkiej oraz po spółgłosce j oraz l, odmieniamy je tak, jak rzeczownik rodzaju żeńskiego, jakim jest słówko szyja. Na przykład: Okrzeja, Okrzeję, Okrzei.
• Jeśli -a występuje po spółgłosce k, g, ch oraz h, odmieniamy je jak rzeczowniki rodzaju żeńskiego, takie jak babka. Na przykład: Goska, Goski, Gosce.
• Jeżeli nazwisko zakończone jest na -a, występujące po spółgłosce c, cz, dz, dż, sz oraz ż lub rz, odmieniamy je jak żeński rzeczownik tarcza, na przykład: Rajca, Rajcy, Rajcę.
• Nazwiska zakończone na -a występujące po spółgłosce b, p, d, t, ł, r, s, z, m, n, w oraz f odmieniamy jak rzeczownik żeński rada, na przykład: Duda, Dudy, Dudzie.

Nazwiska zakończone spółgłoską

Nazwiska męskie, kończące się spółgłoską odmieniamy według następujących zasad:

• nazwiska kończące się na spółgłoskę twardą, czyli: b, p, d, t, w, f, z, s, r, ł, m, n, odmieniamy jak rzeczownik męskoosobowy lament, na przykład: Lepper, Leppera, Lepperowi,
• nazwiska zakończone na -k, -g lub -ch odmieniamy jak imię męskie Marek, na przykład: Nowak, Nowakowi, Nowakiem,
• nazwiska kończące się na -c, -cz, -dż, -sz, -ż, -rz odmieniają się jak rzeczownik piekarz, na przykład: Łapacz, Łapacza, Łapaczowi.

Nazwiska zakończone na -o

Jeśli mamy do czynienia z nazwiskiem męskim zakończonym na -o, należy przyswoić sobie następujące zasady:

• jeśli samogłoska -o występuje po spółgłoskach: ź, ć, ś, dź, ń, j, l, to odmieniamy je jak pospolite rzeczowniki: piesunio czy tatunio. Przykłady: Pyzio, Pyzia, Pyiowi.
• jeśli samogłoska o występuje po spółgłosce twardej, nazwisko należy odmieniać jak rzeczownik broda, czyli: Rato, Raty, Ratę, z Ratą.
• jeśli natomiast samogłoska -o występuje po spółgłosce k, g czy też ch lub h, nazwisko powinno być odmieniane jak rzeczownik babka, czyli: Marko, Marki, z Marką.

Pozostałe zasady odmiany nazwisk męskich

Należy również pamiętać o innych zasadach odmiany nazwisk męskich, funkcjonujących w naszym języku.

Nazwiska męskie kończące się na samogłoskę -e, odmieniamy tak, jak odmienilibyśmy przymiotnik marne – jedyną różnicą będzie tu końcówka -em, pojawiająca się w narzędniku i miejscowniku, na przykład: Wilke, Wilkemu, z Wilkem, o Wilkem.

Jeśli nazwisko kończy się samogłoską -y, należy je odmieniać, jak przymiotnik marny, na przykład: Konny, Konnemu, o Konnym.

Nazwiska męskie zakończone samogłoską -i odmieniamy jak przymiotnik malutki, na przykład: Kochanowski, Kochanowskiego, o Kochanowskim.

Nazwiska męskie zakończone na -ąb, -eł oraz -oł możemy odmieniać dwojako. Pierwszą możliwością jest odmiana bez wymiany głosek charakterystycznych dla rzeczowników pospolitych, na przykład: Gołąb, Gołąba, z Gołąbem, lub też możemy zastosować odmianę charakterystyczną dla rzeczowników pospolitych, czyli: Gołąb, Gołębia, z Gołębiem. Należy również zapamiętać, że do wymiany głosek nigdy nie dochodzi w przypadku nazwisk jednosylabowych, na przykład: Ząb, Ząba, Ząbowi, z Ząbem.

Męskie nazwiska dwuczłonowe odmieniamy podobnie jak żeńskie – każdy człon odmienia się osobno. Wyjątkiem jest sytuacja, kiedy pierwszy człon jest przydomkiem lub też herbem, wówczas nie należy go odmieniać. Przykład: Korwin-Mikke, Korwin-Mikkemu, z Korwin-Mikkem.

Odmiana nazwisk w liczbie mnogiej

W przypadku nazwisk o formie przymiotnikowej, w mianowniku liczby mnogiej należy dodać do nich końcówkę -y lub też -i oraz odmieniać je według modelu przymiotnikowego. Na przykład: Kowalski, Kowalscy, Kowalskim, o Kowalskich.

Nazwiska zakończone na spółgłoskę i samogłoski a, e, oraz o, w mianowniku liczby mnogiej zawsze otrzymują końcówkę -owie. Należy je odmieniać jak rzeczowniki pospolite rodzaju męskoosobowego. Na przykład: Nowak, Nowakowie, Nowakom, z Nowakami.

Nazwiska kończące się na -ąb, -ęł, -oł można odmieniać dwojako, tak samo jak w liczbie pojedynczej, na przykład: Ząb, Ząbowie lub Zębowie.

Nazwiska kończące się na -i, które nie posiadają formy przymiotnikowej, w mianowniku liczby mnogiej otrzymują końcówkę -owie. Przykład: Doni, Doniowie. W kolejnych przypadkach nazwiska te odmieniane są już według wzorca przymiotnikowego.

Nazwiska zakończone na -y w mianowniku liczby mnogiej mogą otrzymać zarówno końcówkę -i, jak i -owie, na przykład: Mały, Mali lub Małowie. Natomiast nazwiska kończące się na -owy, nie mogą otrzymać końcówki -owie, na przykład: Różowy, Różowi.