Nazwiska obcego pochodzenia – zapisywanie i odmiana

Zapis zagranicznych nazwisk może sprawiać nam wiele trudności. Jeszcze większym problemem może być odmiana ich według zasad obowiązujących w języku polskim. Należy jednak pamiętać, że poprawny zapis i odmiana nazwisk świadczą o naszym szacunku do ich właściciela, dlatego warto zapamiętać kilka podstawowych reguł obowiązujących w polszczyźnie.

Jak zapisujemy zagraniczne nazwiska?
Ogromny procent nazwisk obcego pochodzenia należy zapisywać zachowując ich oryginalną ortografię. Jedynie niektóre zagraniczne nazwiska można zapisać w formie spolszczonej – dotyczą one najczęściej osób znanych, co do których nie może zajść pomyłka, że mamy na myśli kogoś innego.
Przykłady: Shakespeare – Szekspir, Montesquieu – Monteskiusz.

Zasady poprawnej odmiany nazwisk obcego pochodzenia
Jeżeli tylko istnieje pewien wzorzec odmiany, który można dopasować do danego nazwiska, to należy je według tego wzorca odmienić. Reguła ta nie dotyczy nazwisk z założenia nieodmiennych. Należy ją stosować w przypadku wszystkich zagranicznych nazwisk, bez względu na ich pochodzenie.
Poniżej przedstawimy obowiązujące zasady, które powinny ułatwić odmianę nazwisk obcego pochodzenia.

Nazwiska żeńskie

Odmiana nazwisk żeńskich jest zdecydowanie prostsza niż nazwisk męskich. Należy zapamiętać, że odmieniamy wyłącznie nazwiska zakończone na -a. Nazwiska żeńskie zakończone innymi głoskami pozostają nieodmienne.

Nazwiska kończące się na -ewa, -owa należy odmieniać tak, jak odmieniają się przymiotniki o tych samych końcówkach. Przykłady: Romanowa, Romanowej.
Inne nazwiska zakończone na -a odmieniamy tak jak rzeczowniki pospolite o tym samym zakończeniu. Przykłady: Janota, Janocie, z Janotą (tak jak rzeczownik rota).

Nazwiska męskie

Nazwiska nieodmienne
Należy zapamiętać, że w języku polskim nie odmieniamy nazwisk męskich obcego pochodzenia, które:
są zakończone na -u, -kru, -du, -sku, na przykład: Anotonescu (wymawiane Antonesu),
kończą się dźwiękiem, który nie występuje w języku polskim, na przykład Dubois (wymawiane Dibła), są zakończone na akcentowane o, na przykład: Trousseau (wymawiane Truso).

Nazwiska odmienne
Nazwiska angielskie i francuskie
W przypadku nazwisk zakończonych na spółgłoskę lub też na -y występujące po samogłosce w odmianie otrzymują polską końcówkę bez apostrofu, na przykład: Brown, Browna, z Brownem. Szczególnym przypadkiem jest odmiana nazwisk męskich kończących się na -ow, -owe oraz -aw – należy zapamiętać, że nazwiska te nie odmieniają się w miejscowniku, na przykład: Lowe, Lowego, z Lowem, o Lowe.

Nazwiska kończące się na różne warianty głoski -e (czyli -é, -ée, -ai, -eu) należy odmieniać tak, jak odmieniamy przymiotniki, po uprzednim odcięciu pierwszych samogłosek końcówek przymiotnikowych (czyli -ego, -emu, -im, -ym), na przykład: Montesquieu, Montesquieugo, Montesquieum.
Jeżeli po jednej z wyżej wymienionych końcówek następuje nieme -x lub -s, to należy zastosować podobny model odmiany z tym, że po niemej spółgłosce należy umieścić apostrof, na przykład: Cabelais, Cabelais’go.

Nazwiska obcego pochodzenia, które kończą się na -a należ odmieniać podobnie jak nazwiska polskie zakończone tą samogłoską. Reguła ta dotyczy wszystkich zagranicznych nazwisk męskich. Przykłady: Montana, Montanie, z Montaną, o Montanie.

Nazwiska, które kończą się na -e nieme oraz te, w których po -e występuje nieme -s, muszą otrzymać polskie końcówki po apostrofie. Na przykład: Belges, Belges’owi, Belges’em.

Nazwiska męskie, które w wymowie kończą się na -y lub -i po spółgłosce w licznie pojedynczej należy odmieniać jak przymiotniki. Należy jednak zapamiętać, że nazwiska kończące się na -y w dopełniaczu, bierniku i celowniku otrzymują apostrof, na przykład: Burgundy, Burgundy’emu. Z kolei nazwiska zakończone na i tego apostrofu nie otrzymują, na przykład: Terri, Terriego, z Terriem.
Tego rodzaju nazwiska w liczbie mnogiej najczęściej nie odmieniają się i zapisujemy je razem z tytułami czy imionami, na przykład: z Tomem i Marthą Terri.

Ważną kwestią jest to, że jeśli w dowolnym z przypadków brzmienie głoski, która kończy temat nazwiska angielskiego lub francuskiego, w języku polskim jest inne niż w oryginale, należy zastosować pisownię polską, na przykład: Brant, z Brantem, o Brancie. Jeśli w tego typu nazwisku występuje apostrof albo nieme -s, to w zapisie należy je pominąć, na przykład: Parthes, z Parthes’em, o Parcie.

Nazwiska włoskie
Odmieniając nazwiska męskie włoskiego pochodzenia, należy przyswoić następujące zasady:
Nazwiska, które kończą się na -o, należy odmieniać tak, jak polskie nazwisko Puzio. Przykłady: Rico, Rica, Ricowi. Miejscownik niektórych z tego typu nazwisk może występować w nieco innej formie na przykład: o Canaletcie.
Nazwiska, które kończą się na -i odmieniamy jak przymiotniki. W przypadku nazwisk, które kończą się na -li przed końcówkami -emu, -ego należy pominąć niewymawiane i, na przykład: Botticelli, Botticellego, Botticellemu, z Botticellim, o Botticellim.
Nazwiska, które kończą się na -e również odmieniamy jak przymiotniki, na przykład: Dante, Dantemu, z Dantem, o Dantem.

Nazwiska niemieckie
Poniżej przedstawiamy najważniejsze reguły dotyczące odmiany nazwisk niemieckich:
Nazwiska zakończone na -th podczas odmiany przyjmują końcówki polskie i w miejscowniku -th zostaje zastąpione przez c, na przykład: Goth, Gotha, z Gothem, o Gocie.
Nazwiska, które kończą się na -au, należy odmieniać podobnie jak głowo generał. Wyjątkiem jest tutaj miejscownik, w którym nazwiska te nie odmieniają się i w tym przypadku warto poprzedzić je odmienionym imieniem lub tytułem, na przykład: Blau, Blauowi, z Blauem, o (dyrektorze) Blau.
Nazwiska, które kończą się na -e i -i należy odmieniać tak jak przymiotniki, na przykład: Goethe, Goethego, Goethemu, z Goethem, o Goethem.
W nazwiskach zakończonych na -el występuje e ruchome, na przykład: Diesel, Diesla, z Dieslem.

Nazwiska węgierskie
Aby łatwo odmieniać nazwiska węgierskie, należy przyswoić poniższe zasady:
Nazwiska, które kończą się na -y oraz -i należy odmieniać tak jak przymiotniki. Zapamiętajmy, że przed końcówkami -ego i -emu należy zachować litery y oraz i, z kolei przed końcówkami -im, -ym należy je pominąć.
Nazwiska zakończone na spółgłoskę odmieniamy tak, jak podobnie brzmiące rzeczowniki polskie, na przykład: Szenes, Szenesa, z Szenesem, o Szenesie (podobnie jak rzeczownik senes).