Nawias w języku polskim – zastosowanie, reguły użycia

Nawias to znak interpunkcyjny, którego zadaniem jest wydzielenie części tekstu – najczęściej jest to fragment o charakterze uzupełniającym czy też drugoplanowym. Podobny efekt możemy uzyskać, stosując wyodrębnienie części zdania za pomocą przecinków lub myślników, jednak należy pamiętać, że wydzielenie przy pomocy nawiasu jest najsilniejsze. Nieco słabszą moc ma wyodrębnienie fragmentu tekstu za pomocą myślników, jeszcze słabszą – przy użyciu przecinków.

Jakie znamy rodzaje nawiasów?

Występujące w języku polskim nawiasy to:

  • okrągły (),
  • kwadratowy [],
  • prosty // – jest to nawias używany wyłącznie podczas używania starszych maszyn do pisania,
  • ostrokątny <>,
  • klamrowy{ }.

Warto wspomnieć, że ostatnie dwa rodzaje nawiasów zazwyczaj pojawiają się w tekstach specjalistycznych i naukowych.

Kiedy używamy poszczególnych rodzajów nawiasów?

Nawias okrągły
Nawias okrągły stosujemy:

  • w celu wydzielenia objaśnień oraz przykładów, wtrącanych do tekstu, np.: Miejscem pochodzenia daniela zwyczajnego (rodzina jeleniowatych) jest Azja Mniejsza,
  • w celu wyodrębniania fragmentów, które uzupełniają tekst główny, np.: Wczoraj zaprosiłam wszystkich znajomych (tych bliższych i dalszych) na przyjęcie urodzinowe,
  • po liczbie oznaczającej kolejny punkt podczas wyliczania czegoś.

Nawias kwadratowy
Zastosowanie nawiasu kwadratowego to:

  • oznaczenie skrótów w cytatach – wówczas w nawiasie kwadratowym umieszczamy wielokropek: […],
  • wyodrębnianie wstawek pochodzących bezpośrednio od autora tekstu, np.: „Wyrzucić jej [Hanki – K.S.] nie mogę, bo obniesie nas po mieście” (G. Zapolska „Moralność Pani Dulskiej),
  • zapis fonetyczny wyrazów, na przykład: zapis wymowy słowa „jabłko” to [jabko],
  • otwieranie i zamykanie fragmentu tekstu, w którym pojawi się dodatkowo nawias okrągły, na przykład: Wszyscy moi znajomi (Marta, Kasia, Paweł (ten ostatni najbardziej) chcieli zobaczyć zdjęcia z wakacji.

Gdy nawias spotyka inny znak interpunkcyjny, czyli zasady pierwszeństwa

Jeśli w zdaniu zasady interpunkcji nakazują postawienie obok siebie dwóch różnych znaków, w tym jednym z nich jest nawias, należy zastosować następujące reguły:

  • Przed nawiasem otwierającym zawsze umieszczamy znak zapytania, wielokropek oraz wykrzyknik. Przykład: Ach, jak nie mogłam doczekać się tych wakacji! (Nieistotne, że miały trwać tylko cztery dni).
  • Po nawiasie zamykającym należy umieszczać znaki interpunkcyjne takie jak: przecinek, pauza, kropka oraz średnik. Warto również wspomnieć, że jeśli w nawiasie znajduje się całe zdanie, to kropkę możemy postawić przed nim
  • Znaki interpunkcyjne dotyczące tekstu znajdującego się w nawiasie, umieszczamy przed nawiasem zamykającym, na przykład: Przyszła do mnie tydzień temu (a może minęły już dwa tygodnie?).