Błędem fonetycznym nazywamy niepoprawną, niezgodną z zasadami panującymi w języku polskim, wymowę wyrazów. Błąd fonetyczny może dotyczyć wyłącznie jednego słowa, jak i całego zdania, które niejednokrotnie traci swoje znaczenie, poprzez nieodpowiednie zaakcentowanie któregoś ze słów. Najczęstszymi przykładami błędów fonetycznych jest niewłaściwa wymowa głosek, co spowodowane jest nie tyle nieznajomością zasad prawidłowej ich artykulacji, co niedbałością w mowie lub też stosowaną na co dzień gwarą. Bywają również sytuacje, kiedy przyczyną błędów fonetycznych okazują się być wady narządu mowy. Błędy te możemy jedynie usłyszeć – nie da się popełnić ich w języku pisanym.
Błędy w obrębie pojedynczych wyrazów
Do pomyłek fonetycznych, które zawierają się w obrębie jednego wyrazu zaliczamy:
- zamianę głosek w wyrazie, na przykład: karolyfer, lablador, labolatorium,
- dodanie niepotrzebnych głosek, na przykład: kakało, statułetka,
- opuszczenie głosek obecnych w wyrazie, na przykład: jabko, swetr,
- przestawienie głosek w wyrazie, na przykład: skartepki, kordełka,
- błędna wymowa samogłosek, do której zaliczymy prejotację, czyli dodanie dźwięku j d
- samogłoski w słowach takich jak igła (wymawiana jako jigła), czy też nieprawidłową wymowę samogłosek nosowych, na przykład: idom (zamiast: idą),
- pomyłki w wymowie spółgłosek, charakteryzujące się miękką wymową głosek zmiękczonych, na przykład w wyrazie cosinus, a także nierównoczesną (asynchroniczną) wymową spółgłosek zmiękczonych – mówimy mńejsce (zamiast: miejsce),
- błędy spowodowane nieznajomością znaczenia wyrazu, na przykład: amelinium,
- niepoprawna wymowa grup głoskowych, na przykład: ałtorka, stolyca, dźwi,
- błędne zaakcentowanie sylaby, na przykład: po’litechnika (zamiast: polit’technika),
- niewłaściwa wymowa słów obcego pochodzenia, często występujących w nowoczesnym języku polskim, na przykład: produkty light (zamiast: produkty lajt),
- nieznajomość reguł odpowiedniego języka obcego, prowadzące do błędnego odczytywania zapisów w tymże języku. Często mylona jest tutaj wymowa francuska z angielską, w nazwach własnych takich jak: Miguel de Cervantes, Antoine de Saint-Exupéry,
- niepoprawna wymowa wyrazów, najczęściej związana z przyzwyczajeniem, na przykład: trza (zamiast: trzeba),
- hiperpoprawność w wymowie, polegające na dokładnym wypowiedzeniu każdej pojedynczej głoski w słowie, na przykład: dziewiętnaście (zamiast: dziewietnaście).
Błędy fonetyczne w obrębie zdania
Należy pamiętać, że niewłaściwa intonacja całego zdania może wpływać na jego odbiór – zamiast zdania pytającego, odbiorca może usłyszeć zdanie twierdzące i nie czuć się zobligowanym do reakcji na nie.
Przykład:
Zostawiłam ci na biurku tę obiecaną książkę (zamiast: [czy] zostawiłam ci na biurku tę obiecaną książkę? Odpowiednia intonacja może zasugerować odbiorcy, że nie jesteśmy pewni, czy pamiętaliśmy o zostawieniu książki i zachęcić go do reakcji).
Warto mieć na uwadze, że mówienie kilku zdań w jednej tonacji oraz szybkie tempo wypowiedzi może zmylić odbiorcę i sprawić, że trudno mu będzie zrozumieć jej przekaz.
Do błędów fonetycznych pojawiających się w obrębie zdania zaliczamy także wprowadzanie przydźwięków, takich jak „yyy…” czy „mmm…”. Jest to niewątpliwie błąd, do którego łatwo się przyzwyczaić i który nagminnie jest popełniany nawet przez osoby, które na co dzień pracują głosem, w szkole, telewizji, czy instytucjach państwowych.
